Aşağıda elimize geçtiği kadarıyla İran’la ilgili ekonomik, sosyal ve siyasi bilgileri aktaracağız. Ancak İran’da şu anda resmen uluslararasına açıklanan veriler, 2016 yılı sonu değerleri.
İran nüfusun yüzde 95 kadarının Şii olması nedeni ile ve çevresi Sünni ülkelerle dolu olduğundan, sık sık iç ve dış siyasi sorun yaşamaktadır. Nitekim bugünlerde de İran gene sorunlu. Şu anda bir haftadır halk isyanı yaşayan İran, son dönemde, bugünkü dahil, toplam 3 sorunlu dönem yaşadı.
Temmuz 1999’da İranlı öğrenciler oldukça sulhçu bir protesto yaklaşımıyla, Tahran’da, serbest konuşma talebi isteyen, oldukça sakin kalabalık bir insan rakamıyla isyan yaptılar. Sonra, Haziran 2009’da ise, vatandaşlar sokaklara döküldü ve de başkan seçimindeki oyların gerçek sayısıyla oynandığını iddia edilerek büyük bir protesto direnişi yaratıldı.
Bu ilk iki isyan salt eğitimli insanlar tarafından ve de sadece Tahran’da yapılmıştı. Şimdi bir haftadır gündemde olan isyan ise farklı. Orta sınıf ve de eğitimli kişilerin çoğu şu andaki isyanı sadece uzaktan seyrediyorlar. Bu son isyan, ülkenin bütünündeki küçük kentlerde başladı.
Mesela bir ev kadını, Başkan Hassan Ruhani’ye ayda 300 dolarlık maaşla nasıl ailece yaşayabileceğiz, siz yaşayabilirmisiniz diye sormuş.
İran kabaca Texas’ın 2.5 misli büyüklüğünde bir ülke. Petrol, doğalgaz, kömür, krom, bakır, demir, sülfür gibi doğal kaynakları bol. Nüfusu da 82 milyon kişi kadar. Yani Türkiye kadar. Nüfusun yüzde 75 kadarı büyük kentlerde yaşıyor. Ama genç nüfusun yüzde 26 kadarı da işsiz. Ülke, 2012 ve 2013 yıllarında negatif büyüme yaşadı ama 2014 sonrasında gene pozitif büyümeye başladı.
Kişi başına gelir, satın alma gücü paritesiyle 2016’da 19.300 dolar kadardı. Ama eğer resmi kur kullanılırsa toplam üretim 404 milyar dolar oluyor. 2016 yılı büyümesi ise yüzde 12.5 kadardı. İşsizlik de yüzde 12.5 kadar. İran’ın bütçe geliri 71 milyar dolar, bütçe harcaması 81 milyar dolar kadar, yani bütçe fazlası var. Ve yıllık GSYİH büyüme oranı da 2016 verisi ile yüzde 12 kadar. Ülkede enflasyon yüzde 9 kadar. Ülkenin cari açığı 2016’da 17 milyar dolar, ihracat 83 milyar dolar iken ithalat da 63 milyar dolar kadar. Ülkenin döviz rezevi toplamı ise 134 milyar dolar. Dış borç ise 8.2 milyar dolar.
İran’ın ekonomik verileri oldukça iyi ama bu yılki isyan zaten ülkenin taşradaki vatandaşları tarafından gündeme getiriliyor. Yani geçmişten farklı!
(AKŞAM)
