Geçtiğimiz günlerde Amerika’da önemli bir mesele gündeme geldi. Hem Türkiye’de hem de Amerika’da yapılan akademik araştırmalarda ve panellerde Amerikan tarihindeki bazı izolasyonist veya izolasyonist bakış açısıyla yönetime gelen başkanların söylemlerinin aksine, kendilerini Amerikan tarihinin en büyük savaşlarının içinde buldukları şeklinde bir tartışma konusu ortaya atıldı.
1897-1901 tarihleri arasında başkanlık yapan, izolasyonist söylemlere sahip olan ve başkanlığı esnasında İspanyol-Amerikan Savaşı patlayan William Mc. Kinley, yine izolasyonist söylemlerle gündeme gelen ancak akabinde Birinci Dünya Savaşı’nın patlamasıyla tartışılan Woodrow Wilson, Amerikan ekonomisini toplamak için “New Deal” planını ortaya atan ve kendini dünyanın en büyük savaşının içinde bulan Franklin D. Roosevelt… Bu örnekleri gündeme getirenler yine izolasyonist bir yaklaşım sergileyen Donald Trump’ın yeni bir savaşa, üçüncü bir dünya savaşına sebep olup olmayacağı konusunu da tartışmaya başladılar.
Bu tartışma başlamışken ve Amerikan tarihine de atıfta bulunulmuşken dikkat çekmek istediğim bazı hususlar var. Öncelikle, bu başkanlar arasında çok büyük benzerlikler mevcut. Mesela, bu liderlerin hepsi, büyük kaosların öncesinde Amerikan başkanlık koltuğuna oturmuşlardır. Buna Başkan Donald Trump da dahil. Birçoğu kendi atadıkları kabine üyeleri ile problemler yaşamışlardır. Örneğin McKinley, dört yıllık başkanlığı süresince, üç ayrı dışişleri bakanı ile çalışmıştır.
Burada sorulması gereken asıl soru, izolasyonist söylemlerin neticesinde mi büyük savaşlar çıkmıştır yoksa dünyada başlayan ayrışmanın ve ekonomik sıkıntıların kendi ülkelerine yansımasının neticesinde söz konusu başkanlara seçimleri kazandıran jargonun bu olması gerektiği gerçeğinden ötürü müdür? Ki kanaatimce böyledir…
Bahsi geçen örnekleri inceleyerek cevabı bulmaya çalışırsak öncelikle McKinley, 1860’lardan beri yeniden yapılanma (reconstruction) dönemini geçirmiş, kendi altyapısını kurmuş ancak değişen dünya düzeninde her ülkenin yaşadığı gibi sıkıntılar yaşayan, bilhassa Latin Amerika’daki ekonomi ve milliyetçilik tartışmalarının vuku bulduğu bir Amerika’da başkan olmuştur. Dolayısıyla söylemleri o günkü dünya konjonktürünün bir yansıması, seçilmek için uygulamak zorunda olduğu politikalardır. Netice olarak, 1898’de İspanya-Amerika Savaşı’nın başlaması, bilhassa Küba’daki Amerikan vatandaşlarının mağduriyetinin de etkisiyle Amerika için kaçınılmaz bir son olmuştur. Dolayısıyla bu bir söylemin neticesi değil, söylemin savaşa doğru giden süreci tetiklediği bir durum olmuştur.
Hatta ilginç bir örnek vermekte de fayda görüyorum. Bu örnek günümüze yorumlanabilir ve sizlere çok tanıdık gelebilir. William McKinley, bölgeden İspanyolları atmak gerektiğini ve içerinin sadece Amerikalıların gücüne bırakılması lazım geldiğini söylerken dönemin Dışişleri Bakanı olan William R. Day, tam tersine kucaklayıcı olmak ve ticari anlaşmalarla sıkıntıları müspet bir noktaya getirmek gerektiğinin kanaatindeydi. Fakat toplumun o günkü ekonomik yapısı ve siyasi duruşu Day’in söylemlerinden ziyade Başkan McKinley’in söylemlerine daha uygun olduğu için bu birliktelik çok uzun sürmedi ve Day görevinden alındı. Aynı durumu bugün Trump-Tillerson sürecinde gözlemlemek mümkün.
Woodrow Wilson başkanlığı da çok farklı değildir. Hatta çok ciddi tezatlıklar da ortaya koyar. Wilson, ABD ekonomisinin büyük önem arz ettiğini söyler. ABD’nin önce kendi içinde yenilenmesi gerektiğinden bahseder. Hatta hepsinden ziyade bugün Trump ile özdeşleştirilen meşhur “America First” sözünü ilk kez 1916 seçimlerinde Woodrow Wilson kullanmıştır. Bu söz, ekonomi ve göçmen politikalarından kaynaklanan tepkilere karşı seçmenden oy alabilmek için ortaya atılan bir söylemdir. Netice itibarıyla da bu söylem, Wilson’un iktidara gelmesinde çok büyük rol oynamıştır. Ancak yine o dönemin ekonomik şartları ve Wilson’un seçilmesinden önceki mevcut şartlar Birinci Dünya Savaşı’nın temellerini çoktan atmıştı ve ABD buna duyarsız kalamadığı için kendisini savaşta bulmuştu. Hatta izolasyonizmi savunduğu söylenen, “Dünya değil önce Amerika Birleşik Devletleri” diyen Wilson’un, Birinci Dünya Savaşı bittikten sonra meşhur Wilson prensiplerini ve Versay sürecini yöneten, altı ay boyunca Paris’te olan ve Amerikan tarihinde ülkesinden en uzun süre uzak kalan başkan olduğunu da unutmamak gerekir. Belki de ABD Senatosu’nun vetosu olmasaydı bugünkü Birleşmiş Milletler’in temellerini atan Milletler Cemiyeti’nin hala hayatta olduğunu görebilmek de mümkün olabilirdi.
Üçüncü örnek ise Franklin D. Roosevelt… Warren G. Harding ile başlayan, Calvin Coolidge ile devam eden, son olarak da Herbert Hoover ile had safhaya ulaşan ve bir patlama olan büyük buhrana çözüm önerileriyle, yeni bir yaklaşımla iktidara geldi Roosevelt. “Önceliğimiz Amerikan ekonomisini toplamak olmalı.” diyen Roosevelt’in, kendini İkinci Dünya Savaşı’nda bulması, önceliğini ekonomiye, Amerika’ya ya da izolasyonist söylemlere bağlamasından kaynaklanmaz. Buradaki temel nokta, dünyanın zaten bu sonuca doğru giden yapılanmasında Roosevelt’in iktidara gelebilmek için söylenmesi gereken şeyleri söylemiş olması ve netice itibarıyla da Amerika’nın kendinden münferit olarak dünya savaşında yerini almak zorunda kalmış olmasıdır.
Özetle bahsi geçen örneklerin arasında Demokratlar olduğu gibi Cumhuriyetçiler de var ve aralarında pek çok benzerlik mevcut. Ancak bugün yapılan akademik tartışmalarda söz edilen, izolasyonist söylemleriyle, ki buna Donald Trump da dahil, iktidara gelen başkanların savaş çıkardığı savından ziyade, bu başkanların iktidara gelmek için halihazırdaki dünya konjonktüründe durumu gündeme getirmeleri, onların izolasyonist ve ekonomi odaklı bir başkan damgası yemelerine sebep olmuştur. Zaten arkasından gelen savaşlar da bu başkanların kişisel tercihleri olmayıp, onlar başkan olmadan çok daha önce temelleri atılmış olan ve altyapısı oluşmuş süreçlerin başkanlıkları döneminde vücut bulmuş halidir.
(Hürriyet)
